Η εικόνα της μαθητικής διαρροής από το Δημοτικό έως το Λύκειο

Μία εικόνα της σχολικής διαρροής από το Δημοτικό έως το Λύκειο δίνει η μελέτη που έδωσε στη δημοσιότητα πριν μερικές βδομάδες το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ), αποτυπώνοντας την κατάσταση σε επίπεδο βαθμίδας, περιφέρειας και φύλου.

Η μελέτη του ΙΕΠ αφορά την επεξεργασία και την ανάλυση δεδομένων για τη μαθητική διαρροή στην ελληνική δημόσια Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση κατά την περίοδο 2013 - 2016. Το 2008 χρονολογείται η τελευταία έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη μαθητική διαρροή και αφορούσε τα δεδομένα της γενιάς μαθητών/-τριών 2003 - '4.

Με βάση, λοιπόν, τον αριθμό των μαθητών/-τριών που δεν ολοκλήρωσαν τη φοίτηση προς τον αριθμό αυτών που εγγράφηκαν κανονικά, διαπιστώνεται σημαντική απόκλιση στα ποσοστά διαρροής μεταξύ τύπων σχολείου και βαθμίδων. Το μεγαλύτερο ποσοστό διαπιστώνεται στη Δευτεροβάθμια τυπική Επαγγελματική Εκπαίδευση (11%), αναδεικνύοντας για μια ακόμα φορά πως οι διακηρύξεις περί αναβάθμισής της διαψεύδονται από την πραγματικότητα. Ο μεγαλύτερος όγκος μαθητών διαρρέει στο Γυμνάσιο (4.338 μαθητές) με σημαντικά αυξημένο ποσοστό (4,23%) σε σχέση με το Δημοτικό (1,79% στις τρεις πρώτες τάξεις και 1,65% στις τρεις τελευταίες) ή το Γενικό Λύκειο (1,92%). Την ίδια στιγμή, τα θεσμοθετημένα αντισταθμιστικά μέτρα όπως η Ενισχυτική Διδασκαλία και η Πρόσθετη Διδακτική Στήριξη παραμένουν πίσω από τις ανάγκες, ξεκινώντας με μεγάλη καθυστέρηση και ενώ έχει περάσει ένα μεγάλο μέρος της σχολικής χρονιάς.

Η μελέτη έδειξε ότι τα ποσοστά διαρροής κάθε εξεταζόμενης βαθμίδας οφείλονταν κυρίως στην πρώτη τάξη για κάθε ομάδα μαθητών που εξετάζεται. Για παράδειγμα, απ' όσους διαρρέουν στο Γυμνάσιο, το 93% διαρρέει από την Α' Γυμνασίου (περιλαμβάνονται και όσοι δεν φοίτησαν καθόλου στο Γυμνάσιο) και το 1,8% εγκαταλείπει το σχολείο στη Γ' Γυμνασίου. Αντίστοιχα, οι 3 στους/στις 4 μαθητές/-τριες που διαρρέουν στο Λύκειο, εγκαταλείπουν από την Α' Λυκείου, ενώ ακριβώς η ίδια ποσόστωση διαρροής (3 στους 4) από την πρώτη τάξη εμφανίζεται στο Δημοτικό.

Παρατηρείται ότι τα αγόρια εμφανίζουν σταθερά υψηλότερα ποσοστά διαρροής από τα κορίτσια (μεσοσταθμικά, 3,3% έναντι 2,5%) σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες και τους τύπους σχολείων. Μεγαλύτερη απόκλιση των επιμέρους ποσοστών εμφανίζεται στο Γυμνάσιο, όπου τα αγόρια διαρρέουν κατά 35% περισσότερο από τα κορίτσια (4,82% και 3,58% αντίστοιχα). Στο Δημοτικό δεν παρατηρείται αξιοσημείωτη διαφοροποίηση, ενώ τόσο στο Λύκειο όσο και στα ΕΠΑΛ η διαρροή είναι κατά περίπου 15% μεγαλύτερη για τα αγόρια έναντι των κοριτσιών.

Σε διαφορετικές ταχύτητες

Παρά τη διαχρονική μείωση της μαθητικής διαρροής ως μέγεθος, από τα στοιχεία του ΙΕΠ επιβεβαιώνεται πως εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορετικές ταχύτητες που συνδέονται με την ταξική σύνθεση, τη φύση της παραγωγής ανά περιοχή. Ετσι, στο σύνολο της χώρας η μαθητική διαρροή εμφανίζεται μικρότερη στις αστικές περιοχές και ακολουθούν οι ημιαστικές και οι αγροτικές, με μικρή όμως διαφορά. Δεν παρουσιάζονται σημαντικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, εκτός από την Επαγγελματική Εκπαίδευση, στην οποία η διαρροή είναι μεγαλύτερη στις αστικές περιοχές και μικρότερη στις ημιαστικές.

Η διοικητική Περιφέρεια που εμφανίζει ως γενική εικόνα τα μεγαλύτερα ποσοστά διαρροής είναι η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Σε αυτήν παρατηρείται η μεγαλύτερη διαρροή στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, στο Γυμνάσιο και στο ΕΠΑΛ. Στο ΓΕΛ στην υψηλότερη θέση εμφανίζεται η Περιφέρεια Κρήτης, η οποία σε όλες τις κατηγορίες είναι κοντά ή πάνω από τους αντίστοιχους συνολικούς δείκτες. Παρόμοια εικόνα ως προς τα ποσοστά εμφανίζουν η Δυτική Ελλάδα και η Στερεά Ελλάδα. Η Δυτική Μακεδονία εμφανίζει τους χαμηλότερους δείκτες διαρροής σε όλες τις κατηγορίες, με αρκετή διαφορά από την επόμενη Περιφέρεια που είναι η Ηπειρος.

Οπως επισημαίνεται από τους ερευνητές, το μεγαλύτερο πλήθος μαθητών/-τριών που διαρρέουν σε απόλυτους αριθμούς βρίσκεται στην Αττική, ακολουθούν η Κεντρική Μακεδονία και η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Οι τρεις συγκεκριμένες περιφέρειες συγκεντρώνουν σχεδόν το 60% των μαθητών/-τριών που εγκαταλείπουν το σχολείο, κάτι που κρίνεται αναμενόμενο, καθώς οι περιφέρειες αυτές σε απόλυτους αριθμούς συγκεντρώνουν και τον μεγαλύτερο μαθητικό πληθυσμό.

Σε ό,τι αφορά τη διαχρονική εξέλιξη της μαθητικής διαρροής σε περιφερειακό επίπεδο, με αναφορά στις γενιές 2000 - '1, 2003 - '4 και 2013 - '14 και στο ημερήσιο Γυμνάσιο, στις περισσότερες περιφέρειες διαπιστώνεται η τάση για μείωση της μαθητικής διαρροής. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί η Περιφέρεια Θεσσαλίας, στην οποία παρατηρείται αύξηση, ενώ στην Περιφέρεια Πελοποννήσου τα ποσοστά παραμένουν σταθερά στις τρεις γενιές αναφοράς. Σημαντική μείωση των ποσοστών στη γενιά 2013 - '14 σε σχέση με την προηγούμενη μέτρηση έχουν παρουσιάσει οι Περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου, Ηπείρου και Ιονίων Νήσων (ποσοστά βελτίωσης 58,2%, 50,5% και 49,5% αντίστοιχα).

Οπως σημειώνεται εισαγωγικά στην επιτελική σύνοψη της μελέτης για τη μαθητική διαρροή στην ελληνική δημόσια Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, η μαθητική διαρροή προσεγγίζεται υπό το πρίσμα της στρατηγικής της ΕΕ για «νέα ώθηση στην απασχόληση, την ανάπτυξη και τις επενδύσεις», μέσα από μια «εκπαίδευση υψηλής ποιότητας για όλους». «Στην παρούσα μελέτη, το φαινόμενο της Μαθητικής Διαρροής (ΜΔ) τίθεται, προσεγγίζεται και εξετάζεται σε συνάρτηση κυρίως με την κομβική έννοια της ισότητας στην εκπαίδευση και της άρσης του κοινωνικού αποκλεισμού (social exclusion)», αναφέρει το ΙΕΠ. Σε άλλο σημείο επισημαίνει ότι «η χώρα μας καλείται μέσα στο πλαίσιο της άσκησης της εκπαιδευτικής πολιτικής, να αντιμετωπίσει το φαινόμενο της Μαθητικής Διαρροής, όπως εμφανίζεται εγχώρια, δρώντας μέσα στην οικογένεια των κρατών - μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης και λειτουργώντας συγχρόνως στο παγκόσμιο εκπαιδευτικό πολιτικό τοπίο».

Η μείωση της μαθητικής διαρροής συμπεριλαμβάνεται στους στόχους που έχει θέσει με ορίζοντα το 2020 η ΕΕ, στο πλαίσιο του ρόλου που θέλει να παίξει η εκπαίδευση στη στρατηγική της «ανταγωνιστικότητας». Τα ίδια αστικά επιτελεία ούτε σε επίπεδο διακήρυξης δεν μιλούν για εκπαίδευση που θα παρέχεται ισότιμα, με την ίδια διάρκεια, με περιεχόμενο αντίστοιχο με τις σύγχρονες πραγματικές ανάγκες του λαού, σε όλα τα παιδιά. Η αγωνία από αυτή τη σκοπιά για μείωση της μαθητικής διαρροής, σε συνδυασμό με τη φυσιογνωμία και το περιεχόμενο που προσδίδουν στο σχολείο, εκφράζουν τους προβληματισμούς σε διεθνές επίπεδο για το αναγκαίο ελάχιστο γνωστικό υπόβαθρο που πρέπει να χαρακτηρίζει την εργατική δύναμη, προκειμένου να συμμετάσχει στην καπιταλιστική αναπαραγωγή, αλλά και να αποδέχεται την αιωνιότητα των καπιταλιστικών σχέσεων.

Τα στοιχεία για την Αττική

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η περαιτέρω εξέταση της μαθητικής διαρροής στο Νομό Αττικής, όπου συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο πλήθος μαθητών, περίπου το 1/3 της χώρας. Είναι αναμενόμενο στην Αττική να υπάρχει και ο μεγαλύτερος απόλυτος αριθμός μαθητών/-τριών που διαρρέουν, ο οποίος βρίσκεται σε αναλογία με το μαθητικό πληθυσμό, προσδιορίζεται δηλαδή γύρω στο 30% του συνόλου των διαρρεόντων/-ουσών σε κάθε μια από τις μελετώμενες ομάδες μαθητών.

Στη Δυτική Αττική σημειώνονται τα μεγαλύτερα ποσοστά διαρροής σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης και όλους τους τύπους σχολείου. Μόνο στο ΓΕΛ αντίστοιχες αρνητικές επιδόσεις έχουν ο Πειραιάς και η Δ' Αθήνας. Ωστόσο, καθώς η Δυτική Αττική αποτελεί την περιοχή με το μικρότερο πληθυσμό στο Νομό Αττικής, ο αριθμός μαθητών/-τριών που εγκαταλείπουν το σχολείο σε κάθε κατηγορία δεν διαφοροποιείται σημαντικά από τις άλλες περιοχές. Την αμέσως χειρότερη (συγκριτικά) επίδοση έχει η Α' Αθήνας, με αυξημένα ποσοστά διαρροής ιδιαίτερα στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο. Επιπλέον, στην Α' Αθήνας εντοπίζεται η μεγαλύτερη διαρροή σε απόλυτους αριθμούς. Ειδικά στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο, οι μαθητές/-τριες που εγκαταλείπουν τα σχολεία της Α' Αθήνας αποτελούν το 35% περίπου του συνολικού αριθμού μαθητών που διέρρευσαν σε όλο τον πληθυσμό της Αττικής που ερευνάται στις αντίστοιχες κατηγορίες. Η Β' Αθήνας παρουσιάζει τις καλύτερες επιδόσεις σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές της Αττικής, με εξαίρεση τα ΕΠΑΛ όπου παρατηρείται υψηλό ποσοστό διαρροής, αλλά σε μικρό πληθυσμό μαθητών