Tι θέλουμε αλήθεια για τα παιδιά μας;

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ

Τη στιγμή που ο άνθρωπος κάνει το ντεμπούτο του ως ξεχωριστή ύπαρξη στη ζωή, όταν δηλαδή αφήνει το προστατευτικό σκοτάδι και την ασφάλεια της μήτρας που τον μεγάλωσε, ο κόσμος του συνταράζεται από μια τεράστια έκρηξη χρωμάτων και εικόνων. Το έμβρυο έχει ήδη κάνει τη γνωριμία του με τους ήχους από την κοιλιά, συνεπώς το εντελώς καινούργιο, η αποκάλυψη στην ολοκαίνουργια ύπαρξή του είναι οι εικόνες. Στην αρχή όλα είναι τρομακτικά. Μα πολύ γρήγορα το βρέφος, στη συνέχεια το νήπιο κι αργότερα το παιδί, ανακαλύπτει ότι έχουν μια αφάνταστη γοητεία. Αποκτά εμπειρίες. Μαθαίνει. Δύο είναι οι τρόποι με τους οποίους το παιδί μαθαίνει τον κόσμο. Το παιχνίδι και το παραμύθι. Στο παιχνίδι, μέσα από τη μίμηση του περιβάλλοντος κόσμου, των ανθρώπων και των καταστάσεων, το παιδί εξασκεί τη φαντασία του, φτιάχνει τις δικές του εικόνες και τις εντάσσει στη συνέχεια μέσα στον κόσμο του. Χτίζει έτσι τη ζωή του ανακαλύπτοντας τους άλλους ανθρώπους, διακρίνοντας ομοιότητες και διαφορές, δοκιμάζοντας συνεχώς, πετυχαίνοντας κι αποτυγχάνοντας, άλλοτε μ’ ενθουσιασμό κι άλλοτε με απογοήτευση, χαράζοντας έτσι τους δικούς του δρόμους προς την ενηλικίωση. Ο άλλος τρόπος είναι το παραμύθι. Το παραμύθι (κυρίως το λαϊκό, αλλά και το έντεχνο, όταν σέβεται την αντιστοιχία των κωδίκων) δεν είναι ψέμα. Είναι η πραγματικότητα, όπως συμβολικά αντανακλάται στο μικρόκοσμο του παιδιού. Ο πραγματικός κόσμος, μέσ’ από το παραμύθι, αλλάζει χαρακτηριστικά, όχι ουσία, ενώ οι καταστάσεις μεταμφιέζονται έτσι που να κάνουν πιο κατανοητά τα πράγματα στον ακόμη ασχημάτιστο κι ατελή παιδικό κόσμο. Με οδηγό και βοηθό το παιχνίδι και το παραμύθι, το κάθε παιδί περνάει το πρωτοφανέρωτο στο άγραφο ακόμα βιβλίο του μυαλού του με το δικό του γραφικό χαρακτήρα.

1. Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας

Η τηλεθέαση είναι πλέον από τις πρώτες εμπειρίες που αποκτάει ένα νήπιο, σε ακραίες περιπτώσεις ακόμα και πριν συμπληρώσει τον πρώτο του χρόνο…

Κατά συνέπεια, η τηλεόραση πιάνει δουλειά εισβάλλοντας στην καθημερινότητα του σημερινού παιδιού της λαϊκής οικογένειας από την προσχολική κιόλας ηλικία, χωρίς ν’ αφήνει περιθώρια στη φαντασία. Από το πρωί μέχρι το βράδυ ο νεαρός τηλεθεατής βομβαρδίζεται μ’ έτοιμες λύσεις για το τι πρέπει να του αρέσει, με τι να παίξει, πώς να μιλήσει, πώς να μοιάζει και πάει λέγοντας. Η εικόνα που διαμορφώνεται στο μυαλό του είναι κατευθυνόμενη. Κάποιος ενήλικος την σκέφτηκε πριν το μικρό τηλεθεατή. Φυσικά, οι προθέσεις του κατασκευαστή της εικόνας ταυτίζονται με τις επιδιώξεις του ιδιοκτήτη του Μέσου. Όσο για τα παραμύθια, την αφήγησή τους έχει αναλάβει η «γιαγιά TV». Πολύ γρήγορα, το παιδί εθίζεται στο προκάτ παραμύθι. Όλα είναι έτοιμα και για όλους το ίδιο. Οι φάτσες, τα χρώματα, οι χαρακτήρες. Οι εικόνες προβάλλουν στο μυαλό των παιδιών ολόιδιες, απαράλλαχτες κι αναλλοίωτες, σα να βγήκαν από τους χειρότερους εφιάλτες της λαϊκής μούσας που γέννησε το παραμύθι κοιλοπονώντας τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων. Η τηλεοπτική κλωνοποίηση του παραμυθιού γίνεται η ταφόπλακα του μυστικού κώδικα που χρησιμοποιούσε η αφήγηση για να περάσει τα μηνύματα της κάθε περασμένης γενιάς στην επόμενη καινούργια.

Φτάνοντας στην ηλικία των 9, ο μικρός τηλεθεατής (ή η μικρή τηλεθεάτρια) βρίσκεται ήδη υπό το καθεστώς μιας σχετικής εξάρτησης από τη μικρή οθόνη της τηλεόρασης και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, έχοντας αρχίσει ν’ αποκτά και τον εθισμό του υπολογιστή. Τα ΜΜΕ, χωρίς καθόλου να επισκιάζουν κάποιους άλλους εξίσου εύστοχους θεσμούς (όπως για παράδειγμα την εκπαίδευση ή την Εκκλησία), κρατούν έναν ιδιαίτερο ρόλο, τουλάχιστον ως προς την προπαγάνδα. Έχουν κιόλας καλύψει με μεγάλη επιτυχία ένα μέρος της διαπαιδαγώγησης των μικρών ηλικιών από τα πολύ τρυφερά χρόνια, στην κατεύθυνση της αποδοχής του συστήματος, με σαφή στόχο την ελαχιστοποίηση της αμφισβήτησής του.

Η είσοδος των «ριάλιτι» στο τηλεοπτικό τοπίο σηματοδότησε μια καινούργια εποχή στο τηλεοπτικό τοπίο. Έγιναν απολύτως αποδεκτά ως διασκέδαση, χωρίς να συσχετιστεί η ενοχή τους με την ύπουλη επιβολή της τρομακτικής πραγματικότητας που ακολούθησε. Μέσα σ’ ελάχιστο χρονικό διάστημα, οι τηλεθεατές (ιδιαίτερα τα παιδιά) έμαθαν να παρακολουθούν και να παρακολουθούνται! Έτσι, οι κάμερες στους χώρους δουλειάς, τα ηλεκτρονικά «μάτια» των δρόμων και το κάθε είδους φακέλωμα που επιτρέπει σε αφεντικά να εκβιάζουν και ν’ απολύουν, και σε μηχανισμούς άσκησης εξουσίας να καταστέλλουν και να ποινικοποιούν, απέκτησαν τα χαρακτηριστικά μιας απλής συνήθειας.

Έχουμε ωστόσο ήδη ξεπεράσει τη φάση του τεχνικά εξελιγμένου -πάντως απλού- φακελώματος και βρισκόμαστε στη φάση του «οικειοθελούς» αυτοφακελώματος, με την καταιγιστική διοχέτευση ακόμα κι αυστηρά προσωπικών δεδομένων στους λεγόμενους χώρους κοινωνικής δικτύωσης.

2. Το διαδίκτυο

Όσο μικρότερη ηλικία έχουν οι χρήστες του διαδικτύου τόσο δυσκολότερα αντιλαμβάνονται την απάτη της τάχα ελεύθερης έκφρασης μέσα από τον καινούργιο τρόπο επικοινωνίας.

Αρκετά πριν αγγίξει τα media η οικονομική καπιταλιστική κρίση, προτού δηλαδή αρχίσουν να κλείνουν έντυπα και ραδιοτηλεοπτικά μέσα, και πριν τα εναπομείναντα αποφασίσουν ν’ αντικαταστήσουν το ακριβό σκουπιδαριό τους με φτηνότερο, παιδιά, έφηβοι και γενικά η νεολαία ήδη μετακόμιζαν σταδιακά τα ενδιαφέροντά τους από το ένα μέσο στο άλλο.

Οι παλιές αγάπες ασφαλώς δεν ξεχνιούνται… Απλά μετατοπίστηκε το κέντρο βάρους από τη μικρή οθόνη στον υπολογιστή, και πιο συγκεκριμένα στο διαδίκτυο και στα social media, αφού η τηλεόραση έπαιζε πια το ρόλο που είχαν παίξει γι’ αυτήν παλιότερα τα υπόλοιπα μέσα: Τροφοδοτούσε με πάσης φύσεως υλικό τους πολυπληθείς χρήστες του διαδικτύου, βρίσκοντας χιλιάδες πρόθυμους να το σχολιάσουν και να το διαδώσουν.

Ταυτόχρονα, το διαδίκτυο επηρέασε τις σχέσεις, ακόμα κι 9χρονων παιδιών, μ’ έναν τρόπο που δύσκολα θα μπορούσε κανείς να διαβλέψει σε όλες τις διαστάσεις του. Μπορούσες πια να δεις συμμαθητές, που με το ζόρι αντάλλασσαν κάνα δυο προφορικές κουβέντες καθημερινά στο σχολείο, να μιλούν ακατάπαυστα μέσ’ από το διαδίκτυο, καθώς επίσης αγόρια και κορίτσια να φλερτάρουν ηλεκτρονικά, αφού η άμεση, ανθρώπινη επαφή έχει, όσο να ’ναι, ένα ρίσκο και μια δυσκολία.

Ο «τηλεοπτικός άνθρωπος», συμπύκνωμα όλων των ιδεών, των προτύπων και των αξιών τις οποίες έπρεπε να ενστερνιστεί το παιδί της λαϊκής οικογένειας για να γίνει μεγαλώνοντας ένας εργαζόμενος εκμεταλλεύσιμος αλλά και πειθήνιος -άρα άχρηστος στον εαυτό του και στην τάξη του και χρήσιμος στην κυρίαρχη τάξη (που γι’ αυτόν το λόγο τον διαφήμιζε με τους μηχανισμούς της)- υπήρξε για δεκαετίες μια καρικατούρα προς μίμηση για την πλειονότητα των παιδιών, όχι μόνο από τα μικροαστικά στρώματα, αλλά και από την εργατική τάξη.

Ο «διαδικτυακός άνθρωπος» συχνά νομίζει ότι επιλέγει τα χαρακτηριστικά του: Την ανωνυμία ή το ψευδώνυμο, τη μια ή την άλλη ταυτότητα και ιδιότητα που μπορεί ν’ αλλάζουν, τη μια ή την άλλη εικόνα και ηλικία που επίσης μπορούν ν’ αλλάζουν. Αν, για παράδειγμα, το παιδί ή ο έφηβος -παρακολουθώντας τον «τηλεοπτικό άνθρωπο» και πασχίζοντας να του μοιάσει- επιζητούσε τη δημοφιλία, ως «διαδικτυακός άνθρωπος» και με βάση ορισμένες προδιαγραφές του κυβερνοχώρου (ανεξάρτητα αν δεν έχουν καμιά σχέση με την ουσία του πράγματος) θεωρεί ότι την έχει ήδη αποκτήσει!

Ολόκληρο το άρθρο διαβάστε το εδώ